Ehl-i snnet mezheplerin hepsi haktr ve hepsi de dorudur. Bu bakmdan u mezhep dierinden daha stndr gibi bir dnce yanltr.
Her mevsime gre deiik elbise giyilir. Her hastala gre farkl il alnr. Bunun gibi, asrlara gre eriatlar, milletlerin yaay ve kabiliyetlerine gre de hkmler deiebilir. Nitekim slmdan nce her millete ayr ayr eriat ve peygamberler gnderildii olmutur.
Peygamber Efendimizin (asm) gelmesinden nce insanlar birbirlerinden ok uzak, yaay ve kabiliyet bakmndan bedeviyete yakn olduundan, o zaman gelen eriatlar da onlarn haline uygun olarak farkl farkl gelmitir. yle ki, ayn blgede, ayn asrda, ayr ayr eriat ve peygamberler gnderildii olmutur.
Peygamber Efendimizin (asm) gelmesinden sonra insanlar kabiliyet, yaay ve anlay bakmndan daha yksek bir seviyeye ktlar. Din sahada ve sosyal hayatta birok inklp ve deiiklikler meydana geldi. Bylece insanlar bir tek hocadan ders alacak, bir tek eriatla amel edecek vaziyete ulatlar. Bunun iin de ayr ayr eriatlara ve peygamberlere lzum kalmamtr. Fakat insanlk yaay, rf ve det itibariyle ayn seviyeye gelmediklerinden mezhepler birden fazla olmutur.
ayet insanln ounluu yksek bir okulun talebeleri gibi, eitim, kltr ve yaay bakmndan ayn seviyede olsalar, o vakit mezhepler birleebilirdi. Fakat u andaki insanln durumu buna msait deildir.
Dnyann muhtelif blgelerinde yaayan Mslmanlar drt mezhepten birisine baldrlar. Bir Mslman hak mezheplerden birisine tbi olur, ibadet ve muamelelerini o mezhebin hkm ve itihadlarna gre srdrebilir. slm hayatn bu mezheplerden birisine gre yapan bir Mslmann, lnceye kadar ayn mezhepte kalmas gibi bir mecburiyet yoktur. Bundan dolaydr ki, arzu ederse tamamen bir dier hak mezhebe geebilir. Mesel, fi mezhebine mensup olan bir kimse, dilerse Hanef mezhebine; Hanefi mezhebine mensup bir kimse de, isterse fi mezhebine geebilir.
Ancak bir mezhepten dier mezhebe geen kimsenin, ibadet ve muamelelerinin kmil mnda olabilmesi iin, girdii mezhebin meselelerini bilmesi gerekir. Mesel bir fi, Hanefi mezhebine geiyorsa, en azndan o mezhebe gre abdestin farzlarn, abdesti bozan halleri, namazn rknlerini ve vaciplerini bilmesi gerekir. Bunlar bilmeden geecek olursa, farkna varmadan ibadetini eksik yapp hataya debilir.
Bir mezhepten dierine tamamen gemek mmkn olduu gibi, kendi mezhebinde k yolu bulamayan bir kimse o mevzuda dier mezhebin itihadna, grne gre amel edebilir. Bu caizdir. Fakat bu taklit keyfi ve nefisten gelen bir arzu ile olmamaldr. Bir zaruret ve maslahata gre yaplmaldr.
Bir meselede kendi mezhebinden baka bir mezhebi taklit eden kimse u hususlara dikkat etmelidir:
Birincisi: Bir ibadet veya muamele baka bir hak mezhebe gre taklit edilecekse, o ibadet veya muamelenin daha nce yaplmam olmas gerekir. Mesel, fi mezhebine mensup olan bir kimse, namaza balamadan nce hanmna eliyle dokunduunu namaz kldktan sonra hatrlasa; sonra da, Nasl olsa abdestim Hanefi mezhebine gre tamamdr. deyip o meselede Hanefiye tabi olsa, namaz sahih olmaz.
kincisi: Taklit eden kimse, her mezhepten kolayna geleni seip ona gre amel etme gibi bir yola girmemelidir. Byle bir hareket, farkl mezheplere gre birbirine zt meseleleri birarada yapma saylr ki, buna telfik denir. Telfik ise caiz deildir. Mesel, abdestini Hanefi mezhebine gre alan kimsenin, niyet etmese de abdesti tamamdr. nk bu mezhebe gre niyet abdestin farzlarndan deildir. Fakat bu kiinin ayn mezhebe gre bann drtte birini meshetmesi lzm gelirken, bu hususta fi mezhebine uyarak bann drtte birinden azn meshederse, bu abdest tamamlanm saylmaz. Byle bir davran telfik saylacandan caiz deildir.
Bununla beraber, her mezhebin azimete taalluk eden cihetlerini taklit etmek bir takva iidir. Mesel, Hanefi mezhebine mensup bir insann eli hanmna dokunacak olsa abdesti bozulmaz; fakat fiye gre bozulur. Bu insann byle bir meselede fi mezhebini taklit ederek abdestini tazelemesi bir azimettir, bir takva iidir. Yine fi mezhebine mensup olan bir insann vcudunun herhangi bir yerinden kan ktnda abdestini tazelemesi de, ayn ekilde azimete girer.
Yine, Hanefi mezhebinde olmayp dier mezheplerde olan ve ibadetlerin balarnda ve sonlarnda yaplmas snnet dua ve benzeri nafile ibadetlerde o mezhebin grn taklit etmek bir azimettir, sevapldr ve gzel bir harekettir.
tihat ve Taklit konularnda unlara da dikkat edilmesi gerekir:
- Bir mezhebi taklit etme hususunda insanlar gruptur:
Birinci snf; itihat rtbesine kavumu alimlerdir. Bu mertebeye ulam kimsenin bakasn taklit etmesi caiz deildir.
kinci snf; mutlak itihat mertebesine ulamamakla beraber, mezhep imamnn ilm usuln bilen, ayn usul erevesinde, belli konularda farkl grler ortaya koyabilen ilim sahibi kimselerdir. Bunlar -farkl derecelere sahip olmakla beraber- mtehit fil-mezhep, mtehit fil-mesele unvann alabilenlerdir.
nc ksm ise avam tabakasdr.
- Alimlere gre, avamn mezhebi yoktur, onlarn mezhebi mftnn fetvasdr. nk, bir mezhebi gerek anlamda taklit etmek, onun grlerini bilmekle mmkndr. Bir mezhebin grlerinin daha isabetli olduunu tespit etmek, nemli bilgi birikimiyle mmkndr. Bunun zor bir husus olduu ortadadr. Bu zorluk, yalnz avam/halk kesimi iin deil, bizim gibi szde hocalar iin de geerlidir.(bk. Ravdatut-talibn, 4/115-amile).
- Mezheplerin taklit edilmesi konusu, belli bir alimin grne dayal olarak ortaya kmamtr. slam alimleri, drt mezhebin grlerinin Ehl-i snnet akidesine uygun olduu hususunda icma olduunu sylemilerdir.(bk.el-Mflih, el-Furu, 12/202-amile). Bu nedenle hak mezheplerden birini esas alarak dinimizi yaamamz gerekir. Ancak zor durumlarda baka hak bir mezhebin gryle amel etmek de mmkndr.
- Herhangi bir mezhebe gemede, din bir merasim sz konusu olmad gibi, konulmu belli kurallar da yoktur. nemli olan, baland mezhebin kurallarn renmek ve ona gre amel etmektir.
- Baz alimlere gre herhangi bir mezhebi taklit etmenin baz artlar vardr:
1. Taklit edilen mezhebin mudevven/ilmiyle kaynaklaryla oturmu bir konumda hak bir mezhep olmaldr.
2. Taklit edenin taklit edilenin sz konusu mesele hakkndaki ilm artlarn, usuln bilmelidir.
3. Taklit ettii konu, resmi mahkeme/kad tarafndan nakzedilen/hkm bozulan bir konu olmamaldr.
4. Her mezhepten ruhsatlar bir araya getirecek ekilde olmamaldr.
5. Ayn konuda bir mezhebe gre amel ettii halde, baka bir zamanda ona muhalif bir gre gre taklit yaplmamaldr.
6. Bir konuda farkl mezheplerin gr telfik edilmemelidir. Sz gelimi, eli kadna deen bir kimsenin bu konuda Hanef mezhebini, sonra bir yerinden akan kandan dolay da afii mezhebini taklit etmek, her iki mezhebe gre de abdestinin olmadnn gstergesidir.(bk. anetut-talibn, 4/249).
Bu artlar da gsteriyor ki, avam tabakasnn mezhebi alimlerin fetvasdr. nk, bu artlarn hepsi belli bir ilim birikimini gerektirir.
Dinimiz slam
